Φαινόμενα placebo και nocebo

Φαινόμενο placebo

Με τον όρο placebo ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο παρατηρείται βελτίωση των συμπτωμάτων ενός ασθενούς από μια οποιαδήποτε εικονική, ουδέτερη, αδρανή θεραπευτική προσέγγιση μόνο και μόνο επειδή ο ασθενής έχει την πεποίθηση πως λαμβάνει ένα φάρμακο που θα τον βοηθήσει (φαινόμενο θετικής αυθυποβολής). Στα Λατινικά placebo σημαίνει “θα ευχαριστήσω”, αν και πλέον στην Ιατρική ορολογία έχει αποκτήσει αρνητική σημασία, υποδηλώνοντας κάτι το ψεύτικο.

Φαινόμενο Nocebo

Ο όρος nocebo  επινοήθηκε από τον Walter Kennedy το 1961.  Η υποχονδρίαση ανήκει στις σωματόμορφες διαταραχές και χαρακτηρίζεται από την μεγιστοποίηση συνηθισμένων σωματικών ενοχλημάτων και την δημιουργία φόβου ότι το άτομο πάσχει από κάποια ασθένεια. Ουσιαστικά το άτομο με υποχονδρίαση πιστεύει ότι είναι πολύ πιθανό να πάσχει ή να εμφανίσει σοβαρή νόσο και σταδιακά πείθεται ότι είναι άρρωστος, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι. Με το παραμικρό σύμπτωμα ο υποχόνδριος έχει επιβεβαιωθεί ότι είναι άρρωστος. Παράλληλα, συνήθως αντιστέκεται σθεναρά στον καθησυχασμό, όπως για παράδειγμα τις ιατρικές εξετάσεις και νομίζει ότι τα αποτελέσματα είναι λανθασμένα ή καθησυχάζεται για ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα και στην συνέχεια πιστεύει ότι είναι άρρωστος. Το άτομο αποκτά εμμονή με την υγεία του, αναπτύσσει μη ρεαλιστικούς φόβους μόλυνσης και έντονο ενδιαφέρον για τις ιατρικές πληροφορίες.

Placebo-Nocebo, ποια η διαφορά;

Το φαινόμενο nocebo είναι ακριβώς το ίδιο με το φαινόμενο placebo μόνο που λειτουργεί αντίστροφα. Δηλαδή το ίδιο φαινόμενο το βλέπεις από τη μια πλευρά σαν placebo και από την άλλη πλευρά σαν nocebo. Απ΄ τη μια έχουμε την πίστη ότι θα μας ωφελήσει (placebo) ένα φάρμακο και από την άλλη ότι θα μας βλάψει (nocebo) ένα φάρμακο και γενικότερα μια ενέργεια, μια κίνηση, μια επαφή, οτιδήποτε. Σαν nocebo το φαινόμενο δεν είναι πολύ γνωστό. Ο ειδικός νευρολόγος Χάγερ περιέγραψε πρόσφατα σε ένα βιβλίο του πως το φαινόμενο nocebo κάνει δυναμική εμφάνιση όταν φοβόμαστε πως θα αντιμετωπίσουμε μία ασθένεια και τη θεραπεία της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι καρκινοπαθείς που έχουν τάσεις ναυτίας με το που μπαίνουν στο χώρο της χημειοθεραπείας γιατί υποσυνείδητα αντιλαμβάνονται ότι εμφανίζονται αυτές οι τάσεις.

 Μπορεί να με αρρωστήσει το μυαλό μου;

Ο τρόπος που σκεφτόμαστε, αλλά και οι πεποιθήσεις μας δεν επηρεάζουν μόνο τη διάθεση μας, αλλά ακόμη και την κατάσταση της υγείας μας. Η δύναμη που διαθέτουν οι αρνητικές σκέψεις είναι ασύλληπτη, ενώ οι επιδράσεις τους είναι συχνά καταστροφικές. Φανταστείτε ότι ένα πρωί ξυπνάτε με την πίστη ότι όλα θα πάνε στραβά, τότε το πιο πιθανό είναι ότι θα επιβεβαιωθούν οι φόβοι σας. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με το φαινόμενο nocebo. Με άλλα λόγια πρόκειται για τη θεωρία σύμφωνα με την οποία παθαίνουμε αυτό που πιστεύουμε. Σύμφωνα με τους ειδικούς, στο πλαίσιο αυτού του φαινομένου αυξάνονται τα επίπεδα της χολοκυστεϊνης, ενός νευροδιαβιβαστή που συμβάλλει στην πρόκληση της αίσθησης του πόνου και μας κάνει να νιώθουμε δυσάρεστα ή δυσφορία. Με αυτό το μηχανισμό εξηγούνται και τα δυσάρεστα συμπτώματα που μπορεί να νιώθει κάποιος που είναι υγιής, ενώ πιστεύει ακράδαντα ότι είναι άρρωστος.

Δείτε περισσότερα για την αντιμετώπιση των φαινομένων placebo και nocebo στο τεύχος 3 του περιοδικού.